Kilka słów wyjaśnienia dla rodziców chcących być wsparciem dla swoich dzieci.
Kategoria szachowa i ranking
Kategoria szachowa jest wyznacznikiem siły gry. Zdobywanie kolejnych kategorii szachowych przypomina wspinanie się po drabinie. Zaczynamy na poziomie „bez kategorii” szachowej czyli bk, ranking zawodnika wówczas wynosi 1000 punktów.
Kolejnym kategoriom odpowiada siła gry w punktach czyli ranking.
W turniejach można zacząć grać w każdym wieku.
Kategorie zdobywa się w klasyfikacyjnych turniejach szachowych. Najniższą kategorią szachową jest piąta (V). Dla mężczyzn odpowiada jej 1200 pkt. rankingowych (dla kobiet 1100, mniej ponieważ niewiele pań gra w szachy, więc dla zachęty mają obniżone wymagania na kategorie).
Szachowy savoir-vivre na turniejach
- FIDE (Międzynarodowa Organizacja Szachowa) wprowadziła przepis o obowiązkowym podaniu ręki przeciwnikowi przed i po zakończeniu partii turniejowej.
- Na sali gry telefony komórkowe powinny być wyłączone zarówno u zawodników jak i kibiców. (dzwoniący telefon w czasie gry powoduje natychmiastową przegraną zawodnika, właściciela telefonu, natomiast kibic zostanie wyproszony z sali turniejowej)
- Na sali turniejowej należy zachować ciszę.
- Nikomu, oprócz sędziego zawodów, nie wolno ingerować w partię rozgrywaną między dwoma zawodnikami na turnieju. (Dlatego rodzic powinien się powstrzymać od pomagania dziecku, a partię obserwować tak, aby dla dziecka być niewidocznym. Najlepiej w ogóle nie podchodzić i zająć się czymś innym np. swoją grą).
- Na sali turniejowej jest zakaz palenia papierosów i spożywania alkoholu.
Porażki
Początkujący szachista drogę turniejową zaczyna od porażek. Jest to nieodłączny element nauki, element, który będzie mu towarzyszyć prawie na każdych zawodach. Każdy szachista ma za sobą przegrane partie, nawet MISTRZ ŚWIATA. Dlatego ważna jest podczas turniejów (przynajmniej na początku szachowej kariery) obecność rodzica przy boku dziecka. Musi mieć do kogo się przytulić po porażce, usłyszeć kilka ciepłych słów. Rodzice sprytnie korzystają z wielu sztuczek, aby odwrócić uwagę dziecka od niepowodzenia i w taki sposób działają, aby dziecko zapomniało o smutku przed kolejną rundą. Po jakimś czasie (różnym u różnych dzieci) wygrane będą się zdarzać coraz częściej, a przyjemność rywalizacji będzie coraz większa. Warto przetrwać ten najtrudniejszy pierwszy okres, gdyż w przyszłości szachowe umiejętności zaprocentują w różnych aspektach życia. Efekty widać już we wczesnej edukacji dziecka. Objawia się to umiejętnością koncentracji nad zagadnieniem, łatwością zapamiętania szczegółów czy szybkości w dotarciu do prawidłowego rozwiązania problemu. Szachy to nie tylko wyrafinowana rozrywka intelektualna, ale także ogromna inwestycja w umysł dziecka.
Nieprawidłowe posunięcie
Nieprawidłowe posunięcie to ruch wbrew regułom gry. Dla przykładu często popełniane błędy w szachach to:
- pionek zbił do przodu prosto (pionek zbija na ukos do przodu),
- pionek zbił na ukos, ale do tyłu (może zbijać po ukosie, ale do przodu),
- w pierwszym ruchu dwa pionki jednocześnie poszły o jedno pole do przodu (znany błąd, kiedyś uczono, że w pierwszym ruchu można wykonać taki ruch, obecnie można pójść do przodu tylko jednym pionkiem),
- wieża poszła po ukosie (wieża chodzi na boki, do przodu i tyłu),
- goniec zmienił kolor pola (goniec chodzi po polach jednakowego koloru),
- wykonanie ruchu bierką szachową przeciwnika,
- król poszedł o dwa pola (może w każdym kierunku, ale tylko o jedno pole)
- pionek w swoim pierwszym ruchu poszedł o trzy pola do przodu (może maksymalnie o dwa)
- wykonanie roszady przy użyciu hetmana i wieży (zamiast króla i wieży),
- najczęściej spotykanym błędem (również u dorosłych) jest podchodzenie królem pod atak figur przeciwnika lub brak obrony króla, kiedy został zaszachowany (zaatakowany).
Zawodnik, który zauważy u przeciwnika nieprawidłowy ruch, podnosi rękę i czeka na podejście sędziego – zgłasza problem, a sędzia odpowiednio reaguje: w zależności od tempa partii (klasyczne, szybkie, błyskawiczne) i rodzaju błędu poucza, potwierdza błąd (z możliwą korektą czasu) lub orzeka przegraną strony, która wykonuje nieprawidłowe posunięcie (przy pierwszym błędzie w szachach szybkich i błyskawicznych, drugim błędzie w szachach klasycznych).
Jeżeli nieprawidłowości nie zauważą sami zawodnicy, osoby postronne nie mają prawa wtrącać się do partii i gra toczy się dalej. W określonych w kodeksie szachowym przypadkach jedynie sędzia ma prawo reakcji na zaistniałą w partii sytuację.
Przed turniejem warto przećwiczyć z dzieckiem w domu reagowanie na nieprawidłowy ruch przeciwnika. Można w ten sposób wygrać partię bez trudu matowania, a zgodnie z kodeksem szachowym.
Obsługa zegara szachowego podczas gry
Po swoim posunięciu należy tą samą ręką przycisnąć dźwignię zegara. Uruchomiony zostaje zegar przeciwnika, a nasz zatrzymany. Zegar mierzy czas namysłu osobno dla każdego z graczy. Po przekroczeniu regulaminowego czasu partię przegrywa się na czas, o ile przeciwnik dysponuje siłą matującą. Jeżeli nie (np. przeciwnik ma gołego króla) to wynik partii jest remisowy. Remis jest także, jeżeli gracze nie obserwują zegara i przekroczenie czasu jest obustronne.
Film jest z gry błyskawicznej – na kategorie gra się dużo wolniej
Zgłaszanie wyniku
Na turniejach dla najmłodszych lepiej podnieść rękę i poczekać, aż sędzia podejdzie do graczy. Bardzo często zdarza się, że mata nie ma, a zawodnik ogłasza MAT i sugeruje przeciwnikowi porażkę. Sędzia wtedy odpowiednio zareaguje i gra potoczy się dalej.
Na turniejach starszych zawodników, gdzie jest obowiązek zapisu partii, zwycięzca podchodzi do stolika sędziowskiego i zgłasza wynik.
W obu przypadkach po partii zawodnicy mają obowiązek ustawienia szachów.
Postępy szachowe dzieci
Postępy dzieci są dużo szybsze, gdy występuje rodzinna rywalizacja o kategorie szachowe.
Dlatego rodzice (lub starsze rodzeństwo) zamiast spędzać czas w poczekalni, mogą również próbować swoich sił w turniejach bez ograniczenia wieku, do czego gorąco zachęcam. Jest to fajna zabawa, którą można w pełni docenić dopiero wówczas, jeśli się samemu spróbuje.
Zofia Marks